��Ȥ��Ѷ�ֲַ�

Os bosques, chamados os ‘pulmóns’ do planeta, non só regulan o clima e absorben o carbono que emitimos á atmosfera. No interior das súas complexas estruturas albergan a clave para a supervivencia de miles de especies e a súa adaptación a contextos desfavorables: a biodiversidade.

Desafortunadamente, a rapidez coa que o cambio climático está a modificar a realidade dos ecosistemas forestais impide que estes poidan seguirlle o ritmo.

Co fin de tratar de esclarecer este tema, recorremos ao valiosísimo coñecemento e experiencia de María Guadalupe Nava Miranda.

Guadalupe Nava deu os primeiros pasos da súa andaina científica na Universidade Juárez do Estado de Durango, na que se converteu en Enxeñeira en Ciencias Forestais con mención honorífica. Agora, tras frutíferos anos de investigación que lle permitiron consolidar a súa carreira profesional a nivel internacional, está a realizar a súa tese doutoral na Escola Politécnica Superior de Enxeñería do noso campus.

Hoxe entrevistámola para coñecer a magnitude das consecuencias da galopante presión antropoxénica á que se enfronta o medioambiente, o papel que xoga a vixilancia forestal na conservación dos ecosistemas forestais e o futuro que lle agarda a esta disciplina tan necesaria para a nosa existencia.

-No recente estudo publicado en , no que participa, conclúese que os bosques tropicais de América están a modificar a súa composición para adaptarse ao cambio climático, pero a un ritmo insuficiente. Cales son as principais razóns polas que este proceso é tan lento e cales poderían ser as súas consecuencias a longo prazo?

-Primeiro é importante definir o que chamamos bosques tropicais. As observacións de campo consideradas están dentro dun amplo rango latitudinal de 25°N a 25°S e, ademais, contamos cun variado rango altitudinal onde podemos diferenciar dous tipos de bosques: bosques en montañas, como os bosques tépedos, e terras baixas, como son as selvas. A supervivencia das especies está influenciada en gran medida polas presións antropoxénicas que causan o cambio climático.

As árbores constitúen a principal estrutura de carbono nos ecosistemas forestais onde habitan incontables especies. A natureza das especies leñosas é que teñen ciclos de vida máis lonxevos que os do ser humano ou outros seres vivos. Por esta razón, o proceso de adaptabilidade ao cambio climático é lento.

Como contraparte, a alta demanda produtiva que afecta aos recursos forestais pon en risco o ciclo de vida destes ecosistemas, aumentando a vulnerabilidade das especies.

Con todo, non todo está perdido cando os procesos de adaptabilidade dos ecosistemas forestais son lentos, xa que isto quere dicir que a natureza tenta amortecer os impactos antropoxénicos coa súa capacidade rexenerativa. Este é un proceso lento en comparación coa rapidez coa que os patróns climáticos están a cambiar.

-No artigo menciónase que a adaptación dos bosques está a recaer máis na variabilidade dentro das especies e na plasticidade dos trazos funcionais das árbores. Podería explicarnos como estes mecanismos contribúen á resiliencia forestal e por que poderían non ser suficientes fronte ao ritmo do cambio climático?

-A resiliencia dos bosques fronte ao cambio climático depende da variabilidade de especies, xa que a diversidade xenética permite que algunhas poboacións ou individuos posúan características que os fan máis resistentes a cambios no clima, como secas ou temperaturas extremas, favorecendo a aquelas árbores con trazos máis adaptativos; e da plasticidade dos trazos funcionais das árbores, que son indicadores que modifican o crecemento, fisioloxía ou fenoloxía en resposta a condicións ambientais cambiantes.

Con todo, aínda que estes mecanismos contribúen á resiliencia forestal, poderían non ser suficientes fronte ao ritmo acelerado do cambio climático. Isto débese á velocidade coa que se propagan os cambios nas terras forestais, a fragmentación de hábitats e os eventos extremos que poden provocar mortalidade masiva.

-A súa investigación doutoral na ��Ȥ��Ѷ�ֲַ� céntrase na vixilancia forestal mediante a cuantificación dos recursos forestais e teledetección. Que vantaxes ofrecen estas tecnoloxías para entender os cambios nos bosques tropicais e como poden ser utilizadas para mellorar as estratexias de conservación e xestión forestal nun contexto de cambio climático?

-Hai moito traballo que facer respecto diso, xa que a vixilancia forestal reúne un conxunto de ferramentas que fan posible a avaliación e mellora continua das estratexias de conservación e xestión forestal. 

É realmente importante contar con alta precisión na cuantificación dos recursos forestais cun enfoque espazo-temporal. Para isto é necesario contar con suficiente información de campo e amplos períodos de estudo para estudar os cambios. Ademais, é necesario extrapolar os valores observados con axuda da teledetección para cuantificar de maneira integral a superficie total estudada.

As novas tecnoloxías avanzan rapidamente para obter unha maior precisión co tempo, con todo, non é unha tarefa fácil e é necesario expor diferentes estudos estratificando as mostras para resolver diferentes preguntas de investigación, xa que a natureza dos bosques mixtos e irregulares abrangue un amplo abanico de posibilidades.

-A súa traxectoria académica e profesional estivo profundamente vinculada co estudo dos bosques e a súa conservación. Que a motivou a especializarse en ecoloxía de poboacións e vixilancia forestal?

-Os bosques albergan diversas formas de vida e estas atópanse en risco coas decisións que se toman. Por esta razón, o meu labor foi demostrar con fundamentos tanxibles como repercuten as nosas accións sobre os ecosistemas forestais. Facendo unha analoxía, isto podería ser como unha avogada dos bosques.

Dedicar a miña traxectoria profesional á ecoloxía de poboacións e vixilancia forestal foi a miña forma de achegar grans de area á toma de decisións. Cos anos, valorouse máis a conservación das reservas de carbono. Non hai tempo que perder: é necesaria a creación de protocolos en base aos resultados e a divulgación deles para tomar as accións requiridas. 

-Un dos seus traballos máis destacados ata a data foi a creación da plataforma MONAFOR. Como impactou esta ferramenta na investigación e monitorización dos bosques en México?

-A nace da necesidade dos investigadores de contar cunha base precisa e de confianza para dar seguimento á conservación e xestión dos bosques de México.

Desta forma pódese avaliar o cumprimento dos plans de manexo e as accións de mitigación do cambio climático mantendo os bens e servizos que os ecosistemas forestais nos brindan, sendo así un fin común para todos.

Para a creación e implementación de MONAFOR foi necesario o financiamento do goberno a través de organizacións mundiais que outorgan recursos económicos a países en desenvolvemento e dun conxunto de investigadores de diversas universidades e centros de investigación que estiveron colaborando durante máis de 15 anos para construír un historial potente dos ecosistemas forestais. A alimentación da base de datos debería ser continua desde a súa creación.

-A monitorización forestal é clave para avaliar o estado dos ecosistemas. Cales son os maiores desafíos aos que se enfrontan á hora de recompilar e analizar datos a gran escala?

-Son moitos os desafíos que se enfrontan cando se fai investigación a gran escala. A continuación, describo algúns dos maiores desafíos aos que actualmente nos enfrontamos:

1. Considero que é importante obter un panorama xeral dun rango de datos amplo e igual de importante é contar con estudos específicos de cada rexión. Cantos máis estudos se teñan, máis argumentos poderemos utilizar para reforzar e apoiar os nosos estudos.
2. Ao longo dos anos foi difícil darlle continuidade á vixilancia, xa que requirimos dun constante financiamento de proxectos para auditorías de datos, brindar mantemento nos sitios permanentes e actualizar tecnoloxías informáticas e de medición que van xurdindo nos últimos anos.

-As súas investigacións abordaron desde a diversidade dos fungos ata a estrutura e dinámica dos bosques. Como integra estes diferentes enfoques para lograr unha visión máis completa dos ecosistemas forestais?

-É necesario observar o bosque desde diferentes perspectivas. A vida levoume por camiños que ao final se entrelazan para entender con maior profundidade os ecosistemas forestais. Todas as experiencias no ámbito laboral achegáronme unha serie de enfoques que foron compilados para obter un esquema máis completo dos ecosistemas forestais.

-Finalmente, cal considera que é o futuro da investigación en vixilancia forestal? Que avances tecnolóxicos ou metodolóxicos cre que marcarán a diferenza nos próximos anos?

-Esta pregunta é a máis difícil de todas. Tentamos resolver problemas, pero os procesos cada vez máis acelerados complícannos a resolución destes problemas e engádense outros que descoñeciamos, así que, realmente, non sei cara a onde nos diriximos neste mundo caótico.

O que si podo dicir é que deberiamos avanzar con moita máis cautela, respectando os tempos da natureza, xa que as decisións aceleradas e sen fundamentos suficientes poden afectar a curto, medio e longo prazo.

Non fomos capaces de resolver un problema e xa temos outros encima que deben ser considerados. Os estudos levan tempo e necesitamos mirar todos cara a unha dirección que nos leve a un benestar común.

Divulgar protocolos de accións sinxelas que melloren a supervivencia dos ecosistemas debería ser parte da nosa educación básica como sociedade. As tecnoloxías deben ser ben dirixidas: pola contra, non podo atopar o beneficio de que existan. Quizá deberiamos comezar identificando as nosas prioridades para tomar decisións que manteñan o equilibrio no planeta.